1969-07-19: ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣ: ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ತಿರುವು

ಜುಲೈ 19, 1969 ರಂದು, ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು, ಒಂದು ದಿಟ್ಟ ಮತ್ತು ದೂರಗಾಮಿ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಬೀರಿದ, ಆರ್ಥಿಕ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. ಅಂದು, 'ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಕಂಪನಿಗಳ (ಸ್ವಾಧೀನ ಮತ್ತು ವರ್ಗಾವಣೆ) ಸುಗ್ರೀವಾಜ್ಞೆ' (Banking Companies (Acquisition and Transfer of Undertakings) Ordinance) ಯ ಮೂಲಕ, ದೇಶದ 14 ಅತಿದೊಡ್ಡ ಖಾಸಗಿ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳನ್ನು, ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು (nationalised). ಈ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು, ದೇಶದ ಒಟ್ಟು ಠೇವಣಿಗಳ (deposits) ಶೇಕಡ 70ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಭಾಗವನ್ನು, ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಈ ನಿರ್ಧಾರದ ಹಿಂದಿನ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶಗಳು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿದ್ದವು. ಸರ್ಕಾರವು, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು, ಕೇವಲ, ಕೆಲವು ದೊಡ್ಡ ಕೈಗಾರಿಕೋದ್ಯಮಿಗಳು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ, ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿದೆ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ, ಸಣ್ಣ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳು, ಮತ್ತು ರಫ್ತಿನಂತಹ, 'ಆದ್ಯತಾ ವಲಯ' (priority sectors) ಗಳಿಗೆ, ಸಾಕಷ್ಟು ಸಾಲವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿತು. ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣವು, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು, ಹೆಚ್ಚು ಸಮಾನವಾಗಿ ಹಂಚಲು ಮತ್ತು ದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ, ಹೆಚ್ಚು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು, ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಸರ್ಕಾರವು ನಂಬಿತ್ತು. ಇದು, ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಜಾಲವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಸೇರ್ಪಡೆಯನ್ನು (financial inclusion) ಉತ್ತೇಜಿಸುವ, ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಈ ನಿರ್ಧಾರವು, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿಯೂ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಇದು, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಅವರ, ಸಮಾಜವಾದಿ (socialist) ಮತ್ತು 'ಗರೀಬಿ ಹಟಾವೋ' (ಬಡತನವನ್ನು ತೊಡೆದುಹಾಕಿ) ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯ, ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಇದು, ಅವರನ್ನು, ಬಡವರ ಮತ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯರ ನಾಯಕಿಯಾಗಿ, ಚಿತ್ರಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು.

ಈ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ, ವ್ಯಾಪಾರ ಸಮುದಾಯ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳಿಂದ, ತೀವ್ರವಾದ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾಯಿತು. ಆದರೆ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರಿಂದ, ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಬೆಂಬಲ ದೊರೆಯಿತು. ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣವು, ಭಾರತದ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಭೂದೃಶ್ಯವನ್ನು, ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಇದು, ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಬ್ಯಾಂಕ್ ಶಾಖೆಗಳ, ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ವಿಸ್ತರಣೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಉದ್ಯಮಗಳಿಗೆ, ಸಾಲದ ಹರಿವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆಯ ಕೊರತೆಗೆ, ಕಾರಣವಾಯಿತು ಎಂಬ ಟೀಕೆಗಳೂ ಇವೆ.