2005-07-12: ಇಸ್ರೋದ ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ-ಎಫ್02 ಉಡಾವಣೆ ವಿಫಲ

ಜುಲೈ 12, 2005 ರಂದು, ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ISRO) ತನ್ನ 'ಭೂಸ್ಥಿರ ಉಪಗ್ರಹ ಉಡಾವಣಾ ವಾಹನ' (Geosynchronous Satellite Launch Vehicle - GSLV) ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹಿನ್ನಡೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು. ಅಂದು, ಶ್ರೀಹರಿಕೋಟಾದ ಸತೀಶ್ ಧವನ್ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕೇಂದ್ರದಿಂದ, ಇನ್ಸಾಟ್-4ಸಿ (INSAT-4C) ಎಂಬ ಸಂವಹನ ಉಪಗ್ರಹವನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದ ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ-ಎಫ್02 (GSLV-F02) ರಾಕೆಟ್‌ನ ಉಡಾವಣೆಯು ವಿಫಲವಾಯಿತು. ಈ ಘಟನೆಯು, ಇಸ್ರೋದ ಅತ್ಯಂತ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಉಡಾವಣಾ ವಾಹನವಾದ ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವಲ್ಲಿನ ಸವಾಲುಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿತು. ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ-ಎಫ್02, ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿಯ ನಾಲ್ಕನೇ ಉಡಾವಣೆಯಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅದರ ಎರಡನೇ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಹಾರಾಟವಾಗಿತ್ತು (operational flight). ಉಡಾವಣೆಯಾದ ಕೆಲವೇ ಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ, ರಾಕೆಟ್ ತನ್ನ ಪಥದಿಂದ ವಿಮುಖವಾಗಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ರಾಕೆಟ್ ನಿಯಂತ್ರಣ ತಪ್ಪಿ, ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾಗಿ ಚಲಿಸುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಇಸ್ರೋದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು, ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಕಾರಣಗಳಿಗಾಗಿ, ಉಡಾವಣೆಯಾದ ಸುಮಾರು 60 ಸೆಕೆಂಡುಗಳ ನಂತರ, ರಾಕೆಟ್ ಅನ್ನು ನಾಶಮಾಡಲು ಆದೇಶಿಸಿದರು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ರಾಕೆಟ್ ಮತ್ತು ಅದರಲ್ಲಿದ್ದ 2,168 ಕೆ.ಜಿ. ತೂಕದ ಇನ್ಸಾಟ್-4ಸಿ ಉಪಗ್ರಹವು ಬಂಗಾಳ ಕೊಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು, ನಾಶವಾಯಿತು.

ನಂತರ ನಡೆದ ತನಿಖೆಯಿಂದ, ರಾಕೆಟ್‌ನ ನಾಲ್ಕು ಸ್ಟ್ರಾಪ್-ಆನ್ ಮೋಟಾರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ (strap-on motors) ಒಂದರಲ್ಲಿ, ಒತ್ತಡವು ಹಠಾತ್ತನೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ರಾಕೆಟ್‌ನ ನಿಯಂತ್ರಣ ತಪ್ಪಿತು ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿತು. ಈ ವೈಫಲ್ಯವು ಇಸ್ರೋಗೆ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ನಿರಾಶೆಯಾಗಿತ್ತು, ಏಕೆಂದರೆ ಇನ್ಸಾಟ್-4ಸಿ ಉಪಗ್ರಹವು ದೇಶದ ನೇರ-ಮನೆಗೆ (Direct-to-Home - DTH) ದೂರದರ್ಶನ ಪ್ರಸಾರ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಲು ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇಸ್ರೋ ಈ ವೈಫಲ್ಯದಿಂದ ಪಾಠಗಳನ್ನು ಕಲಿತು, ತನ್ನ ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ ವಾಹನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿತು. ವೈಫಲ್ಯಗಳು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಒಂದು ಭಾಗವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುವ ಇಸ್ರೋ, ನಂತರದ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ ಮಾರ್ಕ್ II ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕ್ III (LVM3) ವಾಹನಗಳೊಂದಿಗೆ ಅನೇಕ ಯಶಸ್ವಿ ಉಡಾವಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿತು. ಚಂದ್ರಯಾನ-2 ಮತ್ತು ಮಂಗಳಯಾನದಂತಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಇಸ್ರೋದ ಸ್ಥಿತಿಸ್ಥಾಪಕತ್ವ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿವೆ. ಜಿಎಸ್‌ಎಲ್‌ವಿ-ಎಫ್02 ವೈಫಲ್ಯವು, ಈ ಯಶಸ್ಸಿನ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿನ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕಲಿಕೆಯ ಅನುಭವವಾಗಿತ್ತು.